Społeczeństwo nie zdaje sobie sprawy ze swojej prawdziwej siły. Społeczna kontrola władzy na przykładzie uchwały RM Lidzbark Warmiński.

Władzę samorządową warto poddawać społecznej kontroli. Uprawnienie to jest zagwarantowane przez Konstytucję RP, jako jedno z podstawowych praw obywatelskich. Możne je realizować na wiele sposobów jak np. poprzez składania petycji, skarg i wniosków do organów państwowych, organów jednostek samorządu terytorialnego lub organów samorządowych.

Z „urzędu” w sprawach legislacyjnych kontrolę pracy samorządu z prowadzi Wojewoda, a w sprawach finansowych Regionalna Izba Obrachunkowa. Pierwszą linią „obrony” przed podjęciem uchwały niezgodnej z obowiązującym prawem sprawuje prawnik danego urzędu. Konsultowane z nim są prawie wszystkie projekty uchwał jeszcze przed ich podjęciem. Z powyższego wynika, jak skrupulatnej kontroli poddawane są akty prawa miejscowego. Pomimo tego, istnieje niewielki odsetek uchwał, które zostały podjęte z naruszeniem prawa i nie są  „wyłapane” przez organa kontroli. Po ich ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa stają się obowiązującym (bez)praw(i)em. Właśnie w tym powinna pojawić się społeczna kontrola władzy. Ma ona charakter jak najmniej zinstytucjonalizowany i polega na sprawowaniu kontroli przez samych obywateli.

Najlepiej posłużyć się konkretnym przykładem społecznej kontroli obywatelskiej z naszego lokalnego podwórka i nie trzeba przy tym być prawnikiem.

30 lipca 2014 r. Rada Miasta na wniosek Burmistrza podjęła uchwałę w sprawie zmiany uchwały w sprawie utworzenia jednostki pomocniczej Miasta Lidzbark Warmiński, jako Osiedla Uzdrowiskowego. UCHWAŁA NR OR.BR.0007.70.2014.EK (Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 11 lipca 2014 r., poz. 2518). Uchwała tylko pozornie jest skomplikowana, a chodzi o wyłączenie terenów zajmowanych przez kilka firm na ul. Olsztyńskiej ze strefy objętej ochroną uzdrowiskową.

Zdaniem redakcji podjęta uchwała jest niezgodna z obowiązującym prawem, bowiem tak naprawdę zmienia granice jednostki pomocniczej gminy, jakim jest osiedle uzdrowiskowe bez przeprowadzenia konsultacji społecznych. 27 czerwca Rada Miasta podjęła uchwałę o utworzeniu osiedla uzdrowiskowego poprzedzoną tzw. konsultacjami społecznymi. Skoro do utworzenia osiedla potrzebne były konsultacje, to może do zmiany granic istniejącego osiedla także wymagane są konsultacje społeczne? Pobieżna analiza prawa i orzecznictwa w tym zakresie potwierdza to przypuszczenie. Rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Zachodniopomorskiego NR NK.3.4131.397.2012.AB jeszcze bardziej utwierdza w przekonaniu, iż do zmiany granic jednostki pomocniczej gminy wymagane jest przeprowadzenie konsultacji społecznych. Poniżej fragment:

„W orzecznictwie sądowoadministracyjnym podnosi się, iż konsultacjom społecznym poddaje się nie tylko uchwałę w przedmiocie ustalenia statutu, ale również jego zmianę, przy czym, co istotne wymóg ich przeprowadzenia ograniczony jest wyłącznie do spraw dotyczących „organizacji i zakresu działania” (por. wyrok NSA z dnia 1 września 2010 r., sygn. akt II OSK 1310/10). Zagadnienie związane z określeniem granic jednostki pomocniczej niewątpliwie mieści się w ramach pojęcia „zakres działania” – które należy odnosić nie tylko do zakresu przedmiotowego, ale również terytorialnego danej jednostki (tak w ww. wyroku). W świetle powyższego, w pełni zasadnym pozostaje stwierdzenie, iż wszelkie działania rady gminy, w efekcie których dochodzi do zmiany granic sołectw, winny być poprzedzone konsultacjami społecznymi.” 

Co więc w tej sytuacji może zrobić zwykły obywatel, który uważa, iż doszło do naruszenia prawa? Może złożyć wniosek do Wojewody o wydanie rozstrzygnięcia nadzorczego (uchylenia uchwały) w zakresie, jakie jego zdaniem naruszone zostało prawo. Nie musi przy tym znać się na prawie, wystarczy, że podzieli się wątpliwościami z Wojewodą. To on z mocy prawa zbada sprawę i wyda odpowiednią decyzję. Teoretycznie ma na to 30 dni. W omawianym powyżej przykładzie, redakcja 27 sierpnia 2014r. złoży wniosek do Wojewody o zbadanie sprawy i ewentualne wydanie rozstrzygnięcia nadzorczego.

Kontrola obywatelska dopiero „raczkuje” w naszym społeczeństwie, mimo iż odpowiednie zapisy prawa istnieją od dziesiątków lat. Dzięki propagowaniu i rozpowszechnianiu wiedzy o praktycznym aspekcie jej stosowania, powoli stajemy się społeczeństwem obywatelskim. Społeczna kontrola władzy jest potężnym narzędziem i należy je stosować jak najczęściej.