Porozmawiajmy o budżecie miasta

Na potrzeby portalu „Nasz Lidzbark” postanowiłem przygotować malutką analizę finansową za ostatnie 8 lat. Aby wyjaśnić procesy zachodzące w mieście Lidzbark Warmiński należy sobie na początek uzmysłowić, że budżet składa się z dochodów i wydatków. Obrazuje to poniższa grafika – po lewej stronie mamy dochody a po prawej wydatki budżetu.Wprawny obserwator zauważy, że w zależności od roku pojawia się również część słupka w kolorze zielonym (po prawej stronie) lub czerwonym (po lewej stronie). Tak właśnie wygląda bilansowanie budżetu. Jeżeli mamy więcej wydatków niż dochodów to nasz budżet zamyka się deficytem (kolor czerwony) a jeżeli następuje sytuacja odwrotna (mamy więcej dochodów niż wydatków) to zamykamy dany rok nadwyżką (kolor zielony). Wysokość obszarów nadwyżki i deficytu jest kluczowa dla zrozumienia dalszych wykresów.

Skąd się bierze ów deficyt albo nadwyżka? Pomogą nam to zrozumieć kolejne wykresy.

Na początek przyjrzymy się dochodom i wydatkom bieżącym. Określenie „bieżące” odnosi się do wszystkich dochodów i wydatków, które nie są majątkowymi (inwestycyjnymi). Upraszczając to wszystko co nie jest wydawane na inwestycje (drogi, budynki, itd.) jest wydatkiem bieżącym. Natomiast dochody majątkowe pochodzą z ze sprzedaży majątku lub dotacji na wydatki majątkowe. Pozostałe dochody są dochodami bieżącymi (subwencje, podatki, opłaty, itd.).

Spójrzmy na poniższy rysunek przedstawiający dochody i wydatki bieżące. Pierwsze co nam się rzuca w oczy to fakt, że dochody bieżące są wyższe od wydatków bieżących. I tak powinno być zawsze zgodnie z prawem finansów publicznych aby zrównoważyć budżet operacyjny. W przypadku Lidzbarka Warmińskiego nie ma lat, gdzie występowałby deficyt operacyjny co świadczy o prawidłowej polityce budżetowej. Na co może być przeznaczona nadwyżka operacyjna? Nie ma ściśle określonej definicji ale pamiętajmy, że jednostka samorządu terytorialnego nie jest powołana do wypracowywania zysku jak to się dzieje w przedsiębiorstwach. Jej zadaniem jest zaspokoić potrzeby bieżące mieszkańców.

Przejdziemy teraz do dochodów i wydatków majątkowych (inwestycyjnych). Planując inwestycje należy zawsze wziąć pod uwagę możliwości jego finansowania. Spójrzmy jak to wygląda w Lidzbarku Warmińskim (rysunek poniżej).

Po prawej stronie każdego roku mamy słupek reprezentujący wielkość wydatków majątkowych. Po lewej stronie dochody, które finansują owe wydatki. Widzimy (patrząc od dołu), że najpierw wydatki majątkowe pokrywane są z omawianej wcześniej nadwyżki operacyjnej. Jeżeli nadwyżka operacyjna jest za mała (od roku 2008) to potrzebne są dotacje, które tutaj widzimy. W roku 2011 można dostrzec, że rok zamknął się nadwyżką budżetu ale bardziej nas interesują pozostałe lata z czerwonymi częściami słupków czyli deficytem. Zatem możemy szybko wywnioskować, że pomimo posiadania nadwyżki operacyjnej oraz dotacji nie byliśmy w stanie sfinansować naszych wydatków majątkowych. I w tym miejscu możemy przejść do zadłużenia miasta. Zaciąganie długu zawsze ma swoje przyczyny i są możliwe dwa przypadki. Pierwszy występuje rzadko ale jednak spotykamy się z nim w gminach: nie wystarcza dochodów na pokrycie wydatków bieżących i zaciągniecie kredytu pozwala na spłatę zobowiązań ale taki kredyt zostaje „przejedzony”. Drugi przypadek (o wiele częstszy) jest związany z prowadzonymi inwestycjami. Realizując inwestycję pozyskujemy środki finansowe w postaci dotacji (krajowe i zagraniczne) a gdy ich zabraknie (są niewystarczające) to zaciągamy dług. Jak to wygląda w przypadku Lidzbarka Warmińskiego? Jeżeli mamy deficyt budżetu to trzeba go sfinansować. Spójrzmy na poniższy wykres, który obrazuje stan (wysokość) zadłużenia na koniec roku kalendarzowego. Rok 2014 jest wyliczony na podstawie planu budżetu.

Pokazany na wykresie procent odnosi się do dochodów ogółem co pozwala nam określić czy nie przekroczyliśmy maksymalnego poziomu zadłużenia, który wynosi 60%.

Na zakończenie jeszcze jeden element, który jest niezmiernie istotny przy zaciąganiu długu a tym samym i konstruowaniu budżetu. Mowa jest o obsłudze zadłużenia czyli spłacaniu odsetek i prowizji bez spłaty tzw. „kapitału”. Myślę, że komentarz do poniższego rysunku obrazującego ten element jest zbędny.

Małe wyjaśnienie do powyższej grafiki – dochody własne bieżące są to dochody, które pochodzą z podatków lokalnych (m.in.: nieruchomości, spadków i darowizn, środków transportowych), udziałów miasta w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa (PIT – osoby fizyczne i CIT – osoby prawne), wpływów z opłat (m.in.: skarbowej, za zezwolenia na sprzedaż alkoholu, administracyjnych za czynności urzędowe), dochody z majątku gminy (m.in.: opłaty za zarząd i użytkowanie nieruchomości, z najmu i dzierżawy) oraz inne dochody własne (m.in.: grzywny i mandaty, wpływy z usług, dochody związane z realizacją zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, rekompensaty) a także odsetki za nieterminowe wpłaty z tytułu podatków i odsetki od lokat bankowych. To wyjaśnienie jest o tyle istotne, że dotyczy tej części budżetu, która jest finansowana przez mieszkańców danej gminy.

Temat budżetu jest na tyle szeroki, że nie można go opisać w jednym artykule ale jest na tyle ciekawy, że warto poznać mechanizmy funkcjonowania naszej małej ojczyzny. Miejmy nadzieję, iż pod artykułem pojawi się 300 nowych i merytorycznych komentarzy odnoście powyższego.

Dane i wykresy pochodzą z systemu WASE