Długa droga do jawności

Zaczęło się od wniosku o udostępnienie informacji publicznej – takiego, jak wiele innych, składanych przez wielu zaangażowanych obywateli w naszym państwie. Jednak reakcji Starosty Lidzbarskiego na wyrok sądów nie można uznać za zachowanie zwyczajne.

Redaktor „Naszego Lidzbarka” zwrócił się o udostępnienie kilku informacji związanych z działalnością Powiatowej Rady Zatrudnienia. Chciał dowiedzieć się, czym zajmuje się to gremium, jaki wpływ na rzeczywistość ma jej działalność (w tym – czy jest to instytucja skuteczna). W tym celu wystąpił o przesłanie uchwał podejmowanych przez Radę, protokołów posiedzeń, czy informacji o płatnych szkoleniach, organizowanych dla jej członków. Nie budzi wątpliwości, że miał prawo o to pytać, bo dotyczy to działalności naszego państwa.

Starosta Lidzbarski stwierdził, że zapytanie redaktora nie jest takim zwykłym wnioskiem (który może złożyć każdy obywatel), ale jest związane z ponownym wykorzystaniem informacji sektora publicznego. Jest to tryb bardziej sformalizowany, wymagający złożenia dodatkowych dokumentów (a nie tylko „zwykłego” wniosku). O tym, że było to twierdzenie nieuzasadnione, stwierdził pierw Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie, a później potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny. W tej sprawie interesujący nie jest sam spór (który nie budził w sądach większych wątpliwości), ale to, co stało się po wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Po prawomocnym wyroku sądu redaktor dowiedział się ze starostwa, że… informacji, o które chodziło w sprawach przed sądami, starosta nie posiada. Wskazano, że posiada je Powiatowy Urząd Pracy, czyli jednostka, o której składzie osobowym decyduje w ostateczności starosta.

Gdyby starosta powiedział o tym na samym początku, po złożeniu wniosku, to redaktor uzyskałby informacje około półtora roku wcześniej (wniosek złożono we wrześniu 2013 r., a wyrok NSA miał miejsce w styczniu 2015 r.). Sądy nie musiałyby się zajmować tą sprawą, a powiat nie ponosiłby kosztów.

Naturalną rzeczą jest, że ludzie się o coś spierają, nie zgadzają się ze sobą. Jest to zrozumiałe, nawet wówczas, gdy słyszane argumenty są wyjątkowo niezasadne. Od rozpatrzenia sporów są sądy. Problem w tym, że spór w tej sprawie był bezsensowny, więc sądy pracowały na marne.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, który zapadł w tej sprawie, nie pomoże redaktorowi uzyskać informacji. Bo cóż można zrobić, gdy organ twierdzi, że informacji nie posiada?

Właśnie w tym celu – aby urzeczywistnić prawo do informacji – przewidziano w polskim prawie sankcje karne za nieudostępnianie informacji publicznej. Grozi za to grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienie wolności do roku. Problem w tym, że organy ścigania rzadko w tych sprawach wszczynają postępowania lub wszczęte postępowania umarzają. Można nadto starać się wyegzekwować odpowiedzialność karną na podstawie Kodeksu karnego (można rozważać, czy zachowanie starosty wypełnia znamiona np. przestępstwa niedopełnienia obowiązków, czy poświadczenia nieprawdy w dokumencie).

To wszystko jeszcze potrwa. Martwi, że reakcja starosty wynika najpewniej z oporu przed jawnością (co jest, niestety całkiem powszechne w Polsce). Jak można wytłumaczyć sytuację, w której starosta brnął w sądowe spory nie sprawdzając wcześniej, czy w ogóle posiada te informacje (czyli czy jest w ogóle powód do powstania sporu)? Poza tym, gdyby traktowano poważnie wnioskodawcę, to po wyroku sądów starosta mógłby uzyskać informacje, o które w sprawach chodziło, i przekazać je redaktorowi. Choćby po to, aby realizować pewien standard demokracji – mieszkaniec powinien mieć prawo oczekiwać, że wyroki sądów pozwolą rozwiązać jego problemy. Zwłaszcza, że starosta nie powiadomił na samym początku redaktora o tym, że informacji nie posiada.

Cóż zrobić w takiej sytuacji? Na pewno nie można odpuszczać, trzeba się domagać swoich praw. Osoby sprawujące władze muszą mieć świadomość, że za nieprawidłowe i nieuzasadnione rozstrzygnięcia poniosą odpowiedzialność. Chodzi tutaj zarówno o odpowiedzialność prawną (zwłaszcza przed sądami i organami ścigania), jak i o odpowiedzialność przed mieszkańcami. Muszą pamiętać, że ich działanie jest służbą wobec mieszkańców. W tym nasza rola.

Kropla drąży skałę. Bo jak inaczej zmienić działanie naszego państwa – poprzez m.in. działanie Starosty Lidzbarskiego – na lepsze?

Bartosz Wilk –Sieć Obywatelska – Watchdog Polska